Samen schoon met Handen uit de Mouwen

Ziekenhuisgerelateerde infecties terugbrengen, dat is het doel van het project Handen uit de Mouwen (HUM). HUM is in 2014 opgezet binnen de Samenwerkende Rijnmond Ziekenhuizen (SRZ). De kartrekkers van dit project zijn programmamanager Joke Vermeeren en promovenda Manon van Dijk. Samen met inhoudsdeskundigen Greet Vos en Ed van Beeck vormen ze de harde kern van het project. Met HUM brengen zij naleving van goede handhygiëne en dienstkledingvoorschriften onder de aandacht in ziekenhuizen. Joke en Manon vertellen over de aanleiding, de kracht en de toekomst van HUM. Joke: “Voor de introductie van HUM hadden ze in het ene ziekenhuis de jassen open hangen en droegen ze in het andere ziekenhuis horloges. Het was een bonte kermis.”

Zembla als aanleiding

Joke: “In 2013 zijn er twee uitzendingen van Zembla geweest over vieze ziekenhuizen. Hierin werden drie ziekenhuizen in Nederland eigenlijk aan de schandpaal genageld, terwijl het er in de andere ziekenhuizen vaak niet beter aan toe ging. Een journalist liep undercover als stagiair mee op afdelingen en wist precies welke handhygiëne- en kledingvoorschriften golden. Zo kon hij laten zien hoe er met de pet gegooid werd naar die voorschriften omtrent handhygiëne. In de regio Rotterdam-Rijnmond hadden we al een samenwerkingsverband op het gebied van veiligheid en kwaliteit. Daarin ontstond na de uitzending het idee om met elkaar de krachten te bundelen en te streven naar een verbetering van de infectiepreventie. Na overleg tussen de SRZ en het Erasmus MC is besloten dat we samen zouden optrekken in een specifiek onderwerp: ‘Algemene verzorgingsmaatregelen; handhygiëne en kledingvoorschriften’. Deskundigen infectiepreventie maakten zich al jaren hard voor handhygiëne en twijfelden of dit project wel zou lukken. Daarom hebben we een intentieverklaring laten ondertekenen door de Raden van Bestuur of directies en de voorzitters van medische staven in alle ziekenhuizen, waardoor we commitment hadden en daarmee een top-down aanpak.”

Manon: “De afdeling infectiepreventie staat daardoor ook sterker. Als zij mensen aanspraken op bijvoorbeeld dienstkleding die niet in orde was, kon daar soms best laconiek op gereageerd worden. Met de Raden van Bestuur achter zich, voelden ze zich gesteund en werden ze meer ondersteund om mensen te wijzen op de voorschriften omtrent (hand)hygiëne.”

Hygiëne op vijf momenten

Manon: “We volgen met HUM de vijf momenten van handhygiëne, die zijn opgesteld door de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO). Deze vijf momenten vinden plaats tijdens de patiëntenzorg. De verpleegkundige moet dus handhygiëne toepassen voor of na deze handelingen, als hij of zij met de patiënt bezig is. Moment één is handhygiëne voor patiëntcontact. Moment twee is handhygiëne voor een invasieve of aseptische handeling. Moment drie is na mogelijke blootstelling aan lichaamsvloeistof. Moment vier is na contact met de patiënt. En moment vijf is na contact met de patiëntomgeving.”

Joke: “Heel veel ziekenhuisgerelateerde infecties zijn ontstaan door niet optimale handhygiëne van zorgprofessionals. De kans op transmissie van bacteriën is tijdens deze vijf momenten het grootst wanneer er niet goed handhygiëne wordt toegepast.”

De kracht van HUM

Joke: “Dat was ook een reden om dit juist samen te doen. Veel patiënten worden doorverwezen naar andere ziekenhuizen binnen de regio. Als je met elkaar dezelfde afspraken maakt, is het zowel voor de patiënt als de zorgprofessional duidelijk. Voor de introductie van HUM hadden ze in het ene ziekenhuis de jassen openhangen en droegen ze in het andere ziekenhuis horloges. Het was een bonte kermis. De naleving verschilde per ziekenhuis, maar ook de aandacht voor controle daarop. Toen hebben we afgesproken dat we ons allemaal hetzelfde gaan gedragen en de regels van de WHO omtrent handhygiëne zouden volgen en de resultaten zouden meten. Wat meteen al veel effect heeft gehad, is het überhaupt erover hebben met elkaar. Mensen werden zich ervan bewust dat het beter moest, waarna er al iets begon te bewegen. Het is nu ook een soort ‘friendly competition’, de prestaties van de ziekenhuizen vergelijken (ranken) en er maar één op de eerste plaats staat. Belangrijk is dat wij hierdoor kunnen leren van elkaar.”

Manon: “De toegevoegde waarde van HUM is dat ziekenhuizen zich aan elkaar kunnen staven en kunnen benchmarken. Veel ziekenhuizen hebben moeite met dezelfde dingen, maar het ene ziekenhuis weet daar beter mee om te gaan dan het andere ziekenhuis. Zo komen projectleiders erachter dat ze niet alleen zijn met bepaalde problemen. De kracht van HUM is tweeledig: je ziet hoe je het doet ten opzichte van de rest en je leert van elkaar.”

Uitbreiding in fase drie

Joke: “We gaan HUM nu verder uitbreiden naar de hele zorgregio Zuidwest-Nederland. We hebben – naar aanleiding van presentaties – de afgelopen jaren telefoontjes en mailtjes van andere ziekenhuizen in het land gehad, die graag wilden aansluiten bij HUM. Ons project trekt dus wel de aandacht ook buiten de zorgregio. We konden helaas alleen niet tussentijds ziekenhuizen laten aansluiten. Dit jaar ronden we nog fase twee van HUM af, maar daarna gaan wij door met fase 3. We gaan daarom binnenkort in gesprek met de ziekenhuizen die interesse toonde in HUM, om ze mogelijk aan te laten sluiten bij fase drie. Dit gebeurt in samenwerking met en door het ABR-Zorgnetwerk. Er kunnen dan in totaal vier nieuwe ziekenhuizen bij komen, waarmee we op dertien ziekenhuizen in totaal zouden uitkomen.”

Manon: “In fase drie willen we sowieso doorgaan met wat we al doen en willen we onszelf blijven verbeteren. Daarom gaan we kijken naar het gedragsaspect van handhygiëne. Waarom passen zorgprofessionals het soms wel toe en soms niet? Hoe kunnen we ze motiveren om het wel te doen? Hoe laten we ze inzien wat de gevolgen zijn van slechte handhygiëne? Dat is een nieuwe component die we aan fase drie toevoegen. Ook zullen wij ons in fase drie meer gaan richten op handhygiëne op de OK en de polikliniek. Hier zullen wij niet direct gaan observeren, maar wij gaan wel ondersteuning bieden bij het opstellen van protocollen en het maken van onder andere e-learning en filmpjes. Het is belangrijk dat de basis goed is voordat je gaat observeren. ”

Het belang van doorgaan

Joke: “We zitten nu op een gemiddelde handhygiëne naleving van zo’n 60% in alle ziekenhuizen samen. Helaas is het wel bekend dat dit cijfer keldert, wanneer de aandacht voor handhygiëne verslapt. Het is nog niet iets dat helemaal in het automatisme van mensen zit. Misschien kunnen we het in de volgende fase echt laten inslijten bij mensen, door gedragscomponenten toe te voegen aan het project. Het is net zoiets als met de autogordel. In het begin was daar weerstand tegen en wilden mensen niet met een riem vastzitten in de auto. Nu is het een automatisme en word je getriggerd als je hem niet om doet door een alarm en een brandend lampje. Maar wat je wilt is dat mensen die triggers al voor zijn. Dat is waar we naar toe willen.”

Manon: “Het kan voorkomen dat handhygiëne naleving wat wegzakt als de aandacht er voor vermindert. Zorgprofessionals en de afdeling infectiepreventie moeten al aan zoveel dingen denken, dat handhygiëne niet altijd prioriteit nummer één is. Daarom is het ook zo belangrijk dat HUM doorgaat en dat erover gepraat blijft worden, zodat de urgentie voor juiste handhygiëne niet wegzakt.”

Benieuwd naar de Zembla-uitzendingen die de aanleiding waren voor Handen uit de Mouwen? Hier kun je die terugkijken: https://zembla.bnnvara.nl/nieuws/vieze-ziekenhuizen-3.